De wil van het volk
Tijdens de verkiezingsnacht en in de weken na de verkiezingen is de dooddoener ‘de kiezer heeft gesproken’ een geliefde verklaring voor de ontstane politieke chaos. Deze door politici zo vaak misbruikte platitude gaat uit van de veronderstelling dat de uitslag van de verkiezingen ‘de wil van het volk’ weerspiegelt. Hierbij wordt dan stilzwijgend gerefereerd aan het principe van ‘the wisdom of the crowd’, het volk weet zelf prima wat goed voor het volk is.
In 1906 liet de Britse wetenschapper Francis Galton een groep mensen op een markt het gewicht van een vette os raden. Hij verzamelde hun schattingen. Van de ongeveer 800 mensen die een schatting deden, zaten de meesten er ver naast. Het gemiddelde van al hun schattingen bleek echter griezelig dicht in de buurt te komen van het werkelijke gewicht. Dit experiment is op verschillende manieren herhaald en al gauw kwamen onderzoekers erachter dat dit experiment alleen succes heeft als de deelnemers hun schattingen niet met elkaar delen. Als de mensen elkaars antwoorden weten, neemt de collectieve intelligentie van de groep fors af. Vaak lokt een eerste schatting namelijk een foute consensus uit, waar de rest zich dan naar voegt. Hoe meer invloed de leden van een groep op elkaar uitoefenen, des te onwaarschijnlijker wordt het dat de groepsbeslissing wijs uitpakt. Het is daarom zeer de vraag of een democratisch proces, met interacties tussen en beïnvloeding van groepen en mensen, per definitie tot een wijze beslissing leidt.
Socrates maakt ons duidelijk dat er ook een filosofisch addertje schuilgaat onder de gedachte dat het volk weet wat goed is voor het volk. In een van de dialogen van Plato discussieert hij met Euthyphro over de vraag wat vroom en rechtvaardig is. Voor Euthyphro is het antwoord duidelijk: rechtvaardig is dat wat de goden behaagt. Socrates vraagt zich af of iets rechtvaardig is omdat het de goden behaagt. Of behaagt het de goden omdat het rechtvaardig is? Als wij beweren dat het volk weet wat goed is voor het volk, dan zal Socrates ons zeker de vraag voorleggen of iets goed is omdat het volk het wil, of omdat het volk het goede wil.
We moeten ons daarom niet altijd blind staren op de wil van het volk. In een rechtstaat moeten wetten vooral op hun rechtsstatelijkheid worden beoordeeld en niet op de mate waarin ze corresponderen met de veronderstelde wil van het volk.
Arend Steunenberg
Arend studeerde slavistiek aan de Universiteit van Amsterdam met als hoofdvak Russisch en als bijvak Tsjechisch. Hij studeerde een jaar Russisch aan de universiteit van Sint Petersburg en heeft onder meer onderwijsprojecten begeleid in Bulgarije.
