Wat mij boeide, was dat een kleine wijziging in deze bekende dichtregel een wereld van verschil in denken onthult.
De zeer oude zingt:
er is niet meer bij weinig
noch is er minder
nog is onzeker wat er was
wat wordt wordt willoos
eerst als het is is het ernst
het herinnert zich heilloos
en blijft ijlings
alles van waarde is weerloos
wordt van aanraakbaarheid rijk
en aan alles gelijk
als het hart van de tijd
als het hart van de tijd
De filosoof Cornelis Verhoeven heeft erop gewezen dat Lucebert met ‘de zeer oude’ verwijst naar de Griekse filosoof Parmenides. De filosofie van Parmenides komt erop neer dat alles altijd heeft bestaan en niets verandert. Verandering en beweging maken weliswaar deel uit van de dagelijkse ervaring, maar die ervaringen zijn een dwaling van het denken. Het correcte denken moet zich richten op het ene, ondeelbare, onveranderlijke en eeuwige. Lucebert geeft in dit gedicht commentaar op het denken van Parmenides.
In regel 6 zegt hij: ‘eerst als het is is het ernst’. Als het gaat over dat wat er is, over het hier en nu, dan wordt het ernst.
‘het herinnert zich heilloos’ (regel 7). Herinneringen zijn nutteloos.
'wat wordt, wordt willoos’ (regel 5): Als je dat wat er werkelijk toe doet, in de toekomst zoekt…
‘en blijft ijlings’ (regel 8) …dan blijkt het te snel, je kunt het niet pakken.
‘alles van waarde is weerloos (regel 9), wordt van aanraakbaarheid rijk’ (regel 10). Alles wat werkelijk waardevol is - daar waar het in het leven écht op aankomt - is weerloos. Je kunt het niet ‘pakken’, alleen aanraken. En dat maakt het waardevolle sterker.
Parmenides stelt dat de ware aard van de werkelijkheid een enkele, ondeelbare entiteit is. Pieter Heerma suggereert in zijn wetsvoorstel dat de democratie een homogene entiteit is die verdedigd moet worden. De les van Lucebert aan Parmenides en Heerma is dat wat werkelijk waarde heeft, nu juist niet te pakken is. Een sterke democratie is geen homogene entiteit en heeft alleen bestaansrecht als er sterke tegenkrachten zijn. Je maakt een democratie niet sterker door haar tegenstanders de mond te snoeren.
Op 20 december 2019 geeft het kabinet uitvoering aan het voorstel van Heerma om anti-democratische organisaties te kunnen verbieden.
