In commerciële organisaties staat het marktdenken centraal. In de non-profitsector geldt dit ook steeds vaker, maar voor organisaties hier is vooral de missie leidend, omdat die het bestaansrecht rechtvaardigt. Marktaandeel en missie fungeren hierbij als doel, als een juk waaronder het handelen gebukt gaat. En volgens Schlick (in navolging van Nietzsche) is alles wat onder een juk gaat, per definitie zinloos. Werkgevers die deze gedachtegang willen volgen, moeten dus op zoek naar zin, gericht op doelloosheid en nutteloosheid. En wat is de meest doelloze en zinloze bezigheid die we ons kunnen voorstellen? Dat is het spel.
Speelzin
Om een mogelijke misinterpretatie weg te nemen: organisatiespel is niet het plaatsen van een pingpongtafel in de kantoorkelder, of een speels teamuitje om elkaar beter te leren kennen, of een heidag met spelvormen om een betere missie te verzinnen, of een groter marktaandeel trachten te realiseren. Onder ‘spel’ verstaan we: dat wat om zichzelf wordt gedaan, wat geen doel heeft buiten het spel om, en wat we ook niet, als vorm van ontspanning, tegenover doelgericht werk kunnen stellen.
Want wat is spel? Hier is het onderscheid relevant dat de Scandinavische talen (en ook het Fries!) maken tussen twee soorten spel: at spille/å spille/att spila/spylje tegenover at lege/å leke/att leka/boartsje. De eerste spelvorm geldt voor alle gevallen waarbij er regels zijn waaraan je je als speler moet houden. Het spel heeft een structuur en een doel - bijvoorbeeld: als eerste de overkant bereiken, de meeste punten verzamelen - en daarmee zijn er winnaars en verliezers. At spille geldt voor sport, muziek, toneel, en voor andere vormen van afgesproken en gestructureerde culturele, sociale en maatschappelijke rituelen. De tweede spelvorm, at lege, kent geen structuur en heeft geen extern doel zoals winnen, maar slechts interne doelen, zoals: plezier, verbeelding, ontwikkeling, oefening in meesterschap, vrijheid en experiment. Hier bestaat ‘speelzin’ zolang er gespeeld wordt; is het spel voorbij, dan is deze spelzin weg.
Het wordt tijd om te gaan spelen.
Waardevol spel
Dikwijls kijken we neer op at lege. Op zijn minst bagatelliseren we het als kinderspel: als een letterlijk zinloze bezigheid. Maar het is precies deze speelzin waarop werkgevers die op zoek zijn naar zingeving, zich dienen te richten. Want hier staat letterlijk iets op het spel: iets wat verder gaat dan gelukkige werknemers of een goede werk-privébalans. Het gaat om waarden, om betekenisgeving, om ruimte voor persoonlijke beleving, om verbeelding en om zinvolle ervaringen. Werkgevers die in de organisatie ruimte en gelegenheid bieden voor doelloos, zinloos, en tegelijkertijd waardevol spel, bieden hiermee ook ruimte en gelegenheid voor vertrouwen, zingeving en vrijheid. En daarmee voor persoonlijke purpose and mission.
Willen toekomstige organisaties waardevol zijn voor werknemers, dan zullen toekomstige werkgevers scherp moeten worden op spel. Niet in termen van markt, missie, geld of aandeelhouders, maar in termen van een zinvolle aansluiting van organisatiewaarden op die van de werknemers. In de organisatiefilosofie worden deze ruimte en tijd gewoonlijk ingevuld met socratische gesprekken, ethische reflectie en dialoog in de ‘Plek der Moeite’. Maar nu wordt het tijd om te gaan spelen.
Het is aan toekomstige werkgevers om ruimte en tijd vrij te maken voor spel. Want alleen dat, wat geen doel dient en daardoor niet nuttig is, is zinvol. En zinvol is slechts: dat wat alleen om zichzelf wordt gedaan.
Interessant betoog Anna